سایه ها

 تا کنون در بیشتر کتب تاریخی که نامی از شهربابک برده شده غالبا بنای آن را به اوایل دوران ساسانی نسبت می دهند و وجه تسمیه آن را نیز به بابکان پدر اردشیر بابکان سرسلسله ساسانی که خاستگاه او از این دیار بوده  نسبت می دهند ولی گروهی نیز معتقدند که بابک این شهر را بنا نکرد بلکه نسبت به عمران و آبادی آن همت گذاشت که با مطلب مستند تاریخی ذیل نظر گروه دوم تایید می گردد.

 قبل از ورود به بحث یادآوری می کنیم که سلسله های پادشاهی ایران در قبل از اسلام بدین قرار

 می باشند:

        - پیشدادیان (از حدود5670 سال پ. م. - 3200 سال پ. م.)

      - ایلامیان (بیش از 3200 سال پ. م. - 539 پ.م.)

     - ماد (آغاز قرن هشتم پ. م. - 550 پ. م.)

     - هخامنشیان (559 پ. م. - 330 پ. م.)

     - سلوکیان (330 پ. م. - 129 پ. م.)

     - اشکانیان (256 پ. م. - 224 م.)

     - ساسانیان (224 م. - 652 م.)

کوروش کبیر که از پدر به پار س ها و از مادر به مادها می رسید توانست بزرگترین و قدرتمندترین امپراطوری آن زمان را به پایتختی پاساگارد تشکیل دهد. کوروش دو پسر داشت به نام کامبیز و بردیا.  بعد از کورش کامبیز (کمبوجیه) پسر بزرگتر بر مسند قدرت نشست و  بنا به گفته هرودوت، مورخ یونانی، بردیا در حین شکار در نواحی اطراف شوش کشته شد. کمبوجیه اولین کاری که انجام داد لشکر کشی به مصر ( یکی از استان های ایران) جهت سرکوب شورشیان و جلوگیری از ظلم و ستم به مردم مصر که در حقیقت شهروندان ایران آن روز محسوب می شدند بود. کمبوجیه تنها یک سال حکومت کرد و در حال برگشت از مصر به طرز مرموزی در سرزمین سوریه امروزی کشته شد.
بعد از مرگ کمبوجیه (یا در حین اقامت او در مصر) فردی به نام گئومات که از مردم ماد و طبقه مغ ها بود به پادشاهی رسید. گئومات با استفاده از بی اطلاعی مردم از کشته شدن بردیا خود را بردیا و جانشین کمبوجیه معرفی کرد. ظاهرا گئومات از ناحیه دور از پاساگارد یعنی از نشیرمه که اخیرا در حوالی بم کشف گردیده خروج و حکومت را غصب کرده است. گئومات در حدود 3 سال بر ایران حکومت کرد. بی کفایتی بیش از حد او در اداره امور کشور خانواده های پارسی را به شک وا داشت. 7 تن از 7 خانواده بزرگ پارسی بر او شوریدند و سر انجام توانستند حکومت را از او بگیرند و بار دیگر حکومت به دست پارس ها افتاد. از این 7 تن داریوش اول پسر ویشتاسب به حکومت رسید و سلسله هخامنشیان را به مرکزیت تخت جمشید تداوم بخشید. در زمان داریوش که مرزهای امپراطوری ایران علاوه بر گستره وسیعی از آسیا و آفریقا به شبه زیره بالکان و قلب اروپا هم رسید.

غرض از آوردن این مقدمه گذرا این بود که یک شمای کلی از وضعیت سیاسی ایران در 500 سال قبل از میلاد مسیح در ذهن خواننده تداعی و سپس به بحث و بررسی پیرامون خبری که چندی پیش در خبرگزاری ها منتشر شد پرداخته شود.  

تیتر این خبر کشف شهر هخامنشی نشریمه در بم می باشد ولی در متن آن به عباراتی نظیر آمدن نام شوروشه (سروشک) که یکی از روستاهای امروزی شهربابک است در گل نبشته های تخت جمشید است بر می خوریم و حتی ذکر گردیده که کرکیش از فرمانروایان نامدار آن زمان و فرمانروای ایالت کرمان به مرکزیت نشریمه اهل این منطقه بوده است. قسمتی از این خبر عینا نقل می گردد:

باستانشناسان اعتقاد دارند یافتن مکان پیشیاوودا(نشیرمه) در ارتباط با سالهای راز آلود اواخر پادشاهی کمبوجیه و سال های پر آشوب پس از آن، از اهمیتی بسزا برخوردار است زیرا می تواند رویکرد ما را در تفسیرهای رایج تغییر داده و به اصلاح بخشی از تاریخ تاریک اوایل دوره هخامنشی و چگونگی تغییر سلطنت از دودمان کورش به خاندان داریوش یاری می رساند.
بررسی های "نرگس احمدی"، "شهرام زارع" و "محمدتقی عطایی" روی محوطه بزرگ کشف شده از دوره هخامنشی در منطقه بم نشان داد با توجه به وسعت قابل توجه محوطه، این مکان شهری بوده که دست کم وسعت آن به 42 هکتار می رسیده است.
"محمدتقی عطایی"، باستانشناس و عضو پایگاه پژوهشی بم در گفتگو با میراث خبر گفت: «به احتمال بسیار زیاد شکل گیری و بقایای این شهر وابسته به فناوری قنات بوده است. به نظر  می رسد که این محوطه بزرگ با شهر نشیرمه (پیشیاوودا) دوره هخامنشی منطبق باشد.» حدود سرزمین کرمان دوره هخامنشی تا حد زیادی با استان کرمان امروزی مطابق دارد.

به گفته این باستان شناس بر اساس گل نبشته های تخت جمشید سه مکان یا شهر در کرمان زمین نامبردارتر بوده اند. این سه عبارتند از "کورمان"، "شوروشه" و "نشیرمه".
عطایی افزود: « در یکی از گلنبشته ها از جایی به نام "پوروش" نام برده شده که شخصی به نام "کرکیش" شهربان آنجا بوده است. اگر چه نام کرکیش در ارتباط با پوروش در یک متن آمده اما او شخصیتی نامبردار بوده و نامش در بیش از 100 متن دیگر آمده است. البته کرکیش می توانسته نام چندین شخصیت در دوره هخامنشی بوده باشد. ظاهرا چنین نیز بوده است. در میان اثر مهر گلنبشته های باروی تخت جمشید، اثر مهر فاخری برجای مانده که به شخصیت های معتبری تعلق داشته است. این مهر نخست توسط کرکیش طی سال های پانزدهم تا نوزدهم سپس توسط شخص دیگر بنام "شهر دیو" در طول سال های بیستم تا بیست و ششم پادشاهی داریوش بزرگ استفاده شده است. اما این کرکیش که از مهر استفاده می کرده با کرکیشی که شهربان "پوروش" بوده متفاوت است. زیرا می توانیم گل نبشته های دیگری را در ارتباط با او مطرح کنیم که شاید نام وی را بر خود ندارند. وی در سال های نوزدهم تا بیشت و هشتم پادشاهی داریوش اول عهده دار این سمت بوده است.»
وی گفت: «طبق این گل نبشته ها، کرکیش با مهر ویژه اش با سرزمین پوروش پیوند می خورد و چون او شهربان آنجا بوده، به همین دلیل احتمالا در هر مکان دیگری نیز که دیده شود آنجا نیز جزء حوزه اداری او، پوروش بوده است. پوروش را در شرق پارس می جویند که مرکزش کورمان بوده. کورمان هم صورت ایلامی واژه پارسی باستان کرمان است. در شهر کرمان هنوز می توان شواهدی از دوره هخامنشی یافت. در این شهر بر ستیغ و اطراف دو کوه کم ارتفاع نزدیک به هم که کاملا بر شهر مشرفند، بقایای دو دژ به نام های قلعه دختر و قلعه اردشیر وجود دارد. ظاهرا در قلعه دختر سفال هایی از دوره هخامنشی دیده شده است. کرکیش احتمالا در کورمان اقامت داشت، دست کم اینکه در متنی، رفتن او به آنجا تایید شده است.»
جایگاه بعدی شوروشه است. این مکان که گاهی به صورت سروشه نیز خوانده شده تاکنون مکانیابی نشده است. با وجود این ممکن است گفتهای از "ابن خردادبه "، مورخ راهگشا باشد. او ضمن توصیف شهرهای میان راه شیراز تا کرمان از جایی به نام سروشک نام می برد که ممکن است جایگزین سوروشه(سروشه) دوره هخامنشی شده باشد. مسیری را که "ابن خرداد به" باز می گوید از شیراز شروع می شده و پس از گذر از شمال دریاچه تشک به شهر بابک می رسیده است. در این میان صاهک این خردابه به چاهک امروز در همان مسیر قابل انطباق بوده و شهر بابک هنوز هم پابرجاست.
عطایی می گوید: « سروشک هم جایی میان این دو قرار داشته است. سروشک، امروزه وجود ندارد و به نظر می رسد که در قرون اولیه اسلامی متروک شده باشد. شاید بتوان سروشک را جایی در حوالی شهر هرات که امروز تنها شهر میان چاهک و شهربابک است، پیدا کرد. با همه این اوصاف، این فرضیه بعدها باید در بررسی های باستان شناختی آزموده شود. در هر حال کرکیش در دو متن به سوی شوروشه (سروشه) روان بوده است. جالب توجه است که او هر دو بار، در ماه یازدهم سال به شوروشه (سروشه) می رفته است. همچنین بر اساس متن گلنبشته، کرکیش اهل شوروشه و بنابراین پوروشی بوده است.» 

عطایی درباره سومین جایگاه یعنی نشیرمه گفت: «درباره این شهر اطلاعات بیشتری در اختیار داریم. کرکیش در ماه دوازدهم سال بیست و سوم در تخت جمشید بوده و در متنی او در حال دریافت جیره هایی در ارتباط با مکانی به نام" نشیرمنو" است. به این ترتیب نشیرمنو نیز باید جایی در شهربانی پوروش بوده باشد.»

و اما غرض از نوشتن این مرقومه این بود که به آقای عطایی و سایر باستان شناسان زحمتکش که عنوان نموده اند "سروشک، امروزه وجود ندارد و به نظر می رسد که در قرون اولیه اسلامی متروک شده باشد"  بگوییم که سروشک (سروشه) گل نبشته های تخت جمشید  هنوز هم پا برجا و در شمال شرقی شهربابک واقع شده لیکن کسانی که در کرمان نان میراث فرهنگی را می خورند زحمت بررسی و کاوش پیرامون شهربابک و توابع آن که درحقیقت یادگار دوران های اولیه زیست و تمدن بشری هستند را به خود نمی دهند و چه بسا در آینده منطقه ای را در شهرستان دیگری کشف و اعلام شود  این همان سایت باستانی سروشک است که در متون هخامنشی آمده است!

محمد     زاده رحمانی

 عکسهای جالب از اماکن توریستی شهربابک